Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu - Italio Calvino

Mesleki olarak kitaplarla uğraşanların dünyası her zaman daha kalabalıktır ve okurların dünyası ile özdeşleşir. Elbette okur sayısı da gittikçe artıyor, ama kitapları, başka kitap üretmek için kullananlar, kitapları yalnızca okumayı sevenlerden daha hızla çoğalıyorlar.

Blog macerasına beraber başladığımız ancak zaman ayıramamaktan muzdarip olarak yolunu ayırmayı tercih eden sevgili dostum, yazar ve editör Burcu Ünsal'ın buradan okuyabileceğiniz yazısından farklı birkaç noktaya değinmek amacıyla mevzu bahis kitabın Ebediyen Edebiyat'ta yeniden yer alması gerektiğini düşündüm ve iki kelam etmek istedim. 

Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu, 10 farklı roman girişi üzerinden kurgulanmış bir kitap; mütemadiyen okura "okuduğunun 'bir yazar' tarafından yazılan 'bir kitap' olduğunu hatırlatması" ve anlatılanın bir kurmaca olduğunu unutturmaması açısından önem teşkil eden bir özellik olarak başkahramanın okurun ta kendisi olduğu ve anlatı içerisinde anlatı kurgulayarak hem metinlerarasılık hem de üstkurmaca ögelerinin altını çizen bir postmodernizm başyapıtı. Üstelik sadece bu özelliğiyle değil; aynı zamanda oulipo akımının da önemli bir ürünü olmasıyla değerlenen bir kitap -ki ilerleyen zamanda, başka bir yazıda bu akıma dair daha detaylı bilgi sunmak istediğimi de belirtmiş olayım bu vesileyle. 

Bütün bu edebi arka planını gözardı edecek olursak, sıradan bir okur olarak benim hoşuma giden bir kitap olmadı Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu. Bunun öncelikli sebebi, gerektirdiği zeka kıvraklığı ve dil cambazlığı bir yana, edebiyatın bu derece matematikleştirilmesi, formülize edilmesi -duygusal bir yaklaşımla- yazın dünyasının o naif ruhuna bir şekilde ters düşüyor kanaatinde olmam. Duygusal gerekçelere dayandırdığım için bu düşüncemin altında yatan mantığı tam olarak izah edemesem de, bir şekilde okuma eyleminin basit ve yüzde yüz kişisel etkilerinin yaralandığına inanıyorum bu tarz yaklaşımlarla. Veya bu konuda gerçekten çelişki yaşıyor ve postmodernizm hakkındaki düşüncelerimi çözemiyorum da diyebiliriz... 

Ayriyeten kitabın, başlangıcında vadettiklerini sunamadığı kanaatindeyim: Calvino ilk üç bölümde öyle bir zeka ürünü, öyle bir kurmaca ustalığı beklentisi oluşturuyor ki; okudukça etkilenmemiz gerekirken, giderek uzaklaşıyoruz kitaptan. Bunun sebebi olarak ne karmaşıklığı ne de çeviri faktörünü gösterebiliriz: Bir kere on farklı roman girişinden hiçbiri arasında bariz bir üslup veya kurgu farklılığı göremiyoruz. Aynı yazarın, aynı üslupla yazdığı on farklı -üstelik bir de sıkıcı- başlangıçtan fazlası yok elimizde. Bunun üzerine üstkurmacanın yavanlığı ve ister istemez kendimizle özdeşleştirdiğimiz karakterin ikinci plana itilmesi, sonlara doğru tamamen zorlama intibası yaratıyor. 

Elbette bunların "müşkülpesent bir romantik"in eleştirileri olduğunu hatırlatmak isterim; Calvino'nun giriştiği iş, gerek deneyselliği, gerekse maksadı doğrultusunda oldukça başarılı bir şekilde ilerlemesi açısından "Benim!" diyen nice yazarın altından kalkamayacağı zorlukta. Yazmak üzerine kafa yoran, bir yazarın kurgu dünyasını oluşturma sürecine dair gözlemlerde bulunmak isteyen okurlar için ideal bile diyebilirim. Ayrıca yazarın okuma eylemi, ilişkiler ve insan psikolojisine dair tespitleri de hem pek haklı, hem de etkileyici türden. 

Başta da belirttiğim gibi, kişisel olarak beni yakalayamayan ama edebiyatın "teknik" yönüne merak duyanlar için faydalı olabilecek bir eser Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu. Hiçbir şey değilse bile; sadece alışılmışın dışında kurgu ve anlatımıyla okunmaya değer... Şu günlerde okumakta olduğum Gökdemir İhsan'ın Kurmaca Alıştırmaları'ndan konuya dair bir alıntıyla sonlandırıyorum yazımı: 

"Bunlar da çok oluyor ama! Deneysellikti, Oulipo'ydu, şuydu, buydu amenna... Ama 'okur'u öldürmeye başladılar artık, 'yazarın ölümü'nün intikamını alırcasına" diyerek hikayeyi bitiriyorsun da, sıkıntıdan ölmek üzere olan okur rahat bir nefes alıyor.

Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu - Italo Calvino, Yapı Kredi Yayınları - 252 s.

Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu - Italo Calvino

İtalo Calvino ‘nun yeni romanı Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu romanını okumaya başlamak üzeresin. Gevşe. Dikkatini topla. Bütün öteki düşünceleri sav kafandan. Çevrendeki dünya bırak silinsin.

Yazarın sesini duyabildiğiniz bir kitap düşünün. Ama karakterler ya da anlatıcı aracılığıyla değil; sanki yazar odanızın bir köşesinde oturuyormuş da sizinle muhabbet ediyormuş gibi... İşte Calvino, kitabın kapağını açar açmaz ayak ucunuza kuruluveriyor ve “şimdi ayaklarını uzat, rahatla” diye talimatlar veriyor.

Hal böyle olunca kitabın baş kahramanı da biz, yani “Okuyucu” oluyoruz. Genellikle kitaplarda okuyucu yokmuş gibi davranılır. Yani karakterler sahneye çıkar, aşık olurlar, savaşırlar, barışırlar ama izleyici ile aralarına camdan bir duvar örerler. Calvino sahneden iniyor ve o seyircilerden birini çekip sahneye çıkarıyor. Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu kitabında bir “Okuyucu”nun gidip kitabı alışını, başka bir okuyucu ile tanışmasını ve başlarına gelenleri okuyoruz. 

Şahsen bu yazıyı okusaydım içimden “Anladık bir Okuyucu var da, konusu ne bu kitabın?” derdim. Hemen anlatayım; kitabın konusu da başkarakteri kadar yaratıcı. Kitap aslında matruşka gibi, okudukça içinden yeni bir roman çıkıyor. On bir farklı roman okuyorsunuz. Dedektif romanına girip kötü adamlardan kaçıyoruz, uzak doğuya gidip çarpık ilişkilere göz atıyoruz, oradan bir hapishaneye geçiyoruz. Nasıl mı? Okuyarak keşfedin, burada “ispiyon” vermeyeceğim.

Klasik romanlardan sıkıldıysanız, değişik türde bir kitap okumak istiyorsanız Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu çok güzel bir deneyim olacaktır sizin için. En azından Calvino’nun on bir roman türünü nasıl bu kadar iyi yazabildiğini görmek için okumaya değer! Türü olmayan, her yazarın yazmak isteyeceği bir kitap.

Dipnot: Sting bu kitaptan ilham alarak “If on a Winter’s Night” şarkısını bestelemiş. Şarkıyı buradan bulabilirsiniz.

Dipnot 2: Kitap kapağının çirkinliğine aldanmayın.

Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu - Italo Calvino, Yapı Kredi Yayınları - 252 s.