Amat - İhsan Oktay Anar (Sözlük)

Buradaki yazıda da belirttiğim gibi Amat, her İhsan Oktay Anar kitabı gibi pek çok eski kelime içeriyor ancak bu sefer muhteviyata denizcilik terimleri de eklendiği için kimi zaman kelimelerin anlamlarını bilmeden cümleleri anlamak gerçekten imkansız bir hal alıyor. 

Yazarın kendi üslubu, kendi seçimi -ki eserlerine masalsı bir atmosfer ve şiirsellik katması açısından da oldukça keyifli- olabilir ancak bu noktada yayın evinin okura kolaylık sunması gerektiği konusundaki görüşümü tekrar vurgulamak isterim. Bilinmeyen kelimeler özellikle Amat'ta, okuduğum diğer Anar kitaplarına kıyasla çok daha zorlu bir süreç yaratıyor, terim çokluğu cümlenin gelişinden anlam çıkartmayı olanaksız hale getiriyor. 

Dolayısıyla sözlük çalışmalarım arasında en işlevsel olanı -şimdilik- bu olacak sanıyorum ki. Kelimelerin anlamlarını çoğunlukla TDK, ekşisözlük ve amat.blogcu adreslerinden buldum. Uzun uğraş ve çabalarıma rağmen bulamadığım kelimeler de oldu maalesef. 

Faydalı olması temennisiyle, "Amat Sözlüğü"ne ulaşmak isteyenleri yazının devamına alalım:

Aborda: Bir deniz teknesinin başka bir tekneye, bir iskeleye veya bir rıhtıma yanını vererek yanaşması.

Açevela: Serenlerin aşırılabildiği kadar prasya edilmesi. Bir yere asılan veya çekilen veya su üzerinde yüzdürülerek getirilen herhangi bir cismin bir yere çarpmaması veya kendine yakın bir cisimle çarpışmaması için yapılan bir donanım.

Afyon ruhu: Yatıştırıcı olarak kullanılan afyon tentürü.

Ahar: Hattatların kâğıt cilalamak için kullandıkları nişasta ve yumurta akından yapılan özel bir karışım.

Ahuvah: Ah vah

Akbaldırotu: Zambakgiller (Liliaceae) familyasından, beyaz çiçekli, soğanlı, 80 cm kadar boylanabilen otsu bir bitki. Tükrük otu.

Alabanda: Deniz teknelerinin iç yanları, borda karşıtı.

Alabora: 1.Geminin yan yatması. 2.Bir serenin yatay durumdan düşey duruma getirilmesi. 3.Selamlamak için filika küreklerinin yukarıya kaldırılması. 4.Balığı toplamak için dalyan ağının yukarıya alınması.

Alarga: 1.Açık deniz, engin. 2.Uzaktan, açıktan 3.“Açıktan geç, yaklaşma” anlamında kullanılan bir seslenme sözü.

Alesta: Harekete hazır, tetikte

Almanak: Gökbilim yıllığı; Önemli gökcisimlerinin yer, uzaklık, parlaklık vb. değerlerini bir yıl boyunca, her gün için veren kitap.

Apaz seyri: (yelkenli ile) Rüzgârın geliş yönüne 90 derece ile yapılan seyir

Ariva: Yelkenlilerde gabyaların direklerine çıkmak için verilen komut.

Arkebüz: XV. yüzyılda Fransa'da kullanılmaya başlanan, taşınabilir ateşli silah

Arma: Geminin yürümesine hizmet eden direk, ip, seren, halat ve yelken takımı.

Armadora: (Armadura) Gemide direklere takılı halatları bağlamak için küpeştenin iç tarafında bulunan delikli ve çubuklu levha.

Avara: 1.Üzerinde döndüğü ve kendisini taşıyan milden bağımsız olarak çalışan mekanizma. 2.Kıyıya dayanılarak sandalın açılması için kürekçilere verilen komut. 3.Bir geminin başka bir gemiden veya kıyıdan açılması.

Ay menzilleri: Ayın dünya etrafındaki yörüngesinde aynı noktaya tekrar gelmesi için geçen zaman.

Aylakçı: Temelli işi olmayan işçi.

Ayyuka çıkmak: 1.Ses - yükselmek 2.Dedikodu - herkesçe duyulmak, yayılmak

Azap: 1.Anadolu'nun birçok bölgesinde çiftlik uşağı. 2.Yeniçeriler zamanında gerektikçe sancaklardaki gençlerden toplanıp ordu ve donanmaya katılan asker

Babafingo direği: Yelkenli gemilerde direklerin ve gabyanın üstünde bulunan en yüksek bölüm

Badarna etmek: Denizcilikte, bir halatın aşınmaması için üstünün halat veya koruyucu bir malzeme ile sarılması.

Balçak: 1.Kabza. 2.Kabzanın demir siperi.

Balyemez topu: Eskiden kullanılmış olan uzun menzilli bir çeşit top.

Banlamak: 1.Horoz ötmek. 2.Bağırmak.

Barata: 1.Bilim doktorları ile kardinallerin giydikleri dört köşe külah veya başlık. 2.Osmanlı sarayında genellikle bostancıların, baltacı ve kapıcıların giydikleri, kırmızı çuhadan yapılmış, ucu kıvrık, uzunca başlık.

Baş kıç vurmak: Baştan gelen dalgalarla gemi, başı ve kıçı üzerinde inip kalkmak.

Başeski: 1.En kıdemli kimse. 2.Yeniçeri bölüklerinin en kıdemsiz subayı ve erlerinin en kıdemlisi.

Baştarde: Kadırga türünden bir savaş gemisi.

Binbirdelik otu: Adi kuzukıran, sarı kantaron.

Bodoslama: Gemi omurgasının baş tarafından yukarıya uzanan ağaç veya demir direklerden her biri.

Bonevantur direği: Büyük tekneler için dördüncü direk (?)

Borda: Geminin veya kayığın yanı, alabanda karşıtı.

Borda çalımı: Bir tekne güvertesinin orta kısımdan başa ve kıça doğru yaptığı yukarı eğim.

Brago halatları: Savaş teknesinde topu bordoya bağlayan halat.

Brik: İki direkli, seren yelkenli, birkaç top taşıyan gemi.

Broş atmak: Bir yelkenli teknenin, rüzgâr tam arkadan veya kıç omuzluktan gelirken, rüzgâra doğru dönme isteği.

Bucurgat: Yelken ipi manivelası, vinç; yelken ipini manivelayla çekme işlemi

Bukağı: 1.Ağır cezalıların ayaklarına takılıp ucuna pranga bağlanan demir halka 2.Kaçmaması için hayvanların ayağına takılan zincir, demir köstek.

Bumbarta: (Bombarda) İki direkli bir savaş gemisi türü.

Barba: İhtiyar Rum meyhanecisi

Börk: Genellikle hayvan postundan yapılan başlık

Burgu: Örtü

Buselik: Klasik Türk müziğinde on üç basit makamdan biri.

Cahim: 1.Çok sıcak yer. 2.7 katı olan cehennemin, azabı bakımından 2. şiddetli tabakası.

Camadan vurmak: Şiddetli rüzgarlı, fırtınalı havalarda yelkeni uçlarına camadan düğümü atarak küçültmek.

Canfes: 1.Üzerinde desen bulunmayan, ince dokunmuş, parlak, tok, ipekli kumaş.

Cebeci: Yeniçeri ordusunda silah yapan, onaran ve bakımı ile görevli bulunan, savaşta ordunun silah ve cephanesini ulaştıran yaya kapıkulu ocaklarından bir sınıf asker.

Cırgana: Balık ağı gibi örgü

Cıvadra: Geminin baş tarafından havaya doğru biraz kalkık olarak uzatılmış bulunan direk.

Cinsi latif: 1.Kadın. 2.Güzel, alımlı, hoşa giden kadın.

Cürüm: 1.Suç 2.Yanlışlık, kusur veya hata

Çakşır: 1.Paça bölümü diz üstünde veya diz altında kalan bir tür erkek şalvar

Çanaklık: Gemi direklerindeki gözetleme yeri.

Çargah: 1.Türk müziğinde “do” perdesinin adı. 2.Bu perdede karar kılan makam.

Çarmık: Yelkenli kayık direklerinin çevresinde bulunan ip veya teller,

Çayırmelikesi: Gülgillerden, beyaz veya pembe çiçekli, bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilen bir ağaççık, erkeçsakalı, keçi sakalı

Çekeleve: Kıç tarafı yüksek hızlı giden yelkenli.

Çektiri: Yelkenleri olmakla birlikte kürekle de yol alan eski zaman gemisi, çektirme

Çıfıt otu: Sedefotugiller familyasından, çayırlarda yetişen, küçük çiçekli bir bitki, kokarsedefotu

Çiroz: 1.Yumurtasını atarak zayıflamış uskumru balığı. 2.Bu balığın kurutulmuşu. 3.Çok zayıf (kimse).

Çopur: Yüzü çiçek hastalığından kalma küçük yara izleri taşıyan, aşırı çiçek bozuğu olan (kimse)

Çuha: Tüysüz, ince, sık dokunmuş yün kumaş

Daltaban: 1.Yalın ayak (kimse). 2.mec. Aşağılık, serseri.

Debdebe: Görkem

Deberan: Sevr burcu

Def-i bela: Başa gelen belayı savma.

Defter-i kebir: Büyük defter.

Demir bakire: Suçluları idam etmek için kullanılan, demirden ve içine bir insanın sığabileceğin büyüklükte yapılmış, kapağında sivri çiviler bulunan bir çeşit kutu.

Demir taramak: Gemi, rüzgâr veya akıntı yüzünden çıpasını sürümek.

Destar: 1.Sarık. 2.Örtü.

Destemora: Direğin ucuna takılan, içinden bu direğin üstüne basılan ikinci bir direk veya çubuğun geçirildiği tahta parça.

Deyus: (Deyyus) Karısının veya kendisine çok yakın bir kadının iffetsizliğine göz yuman (kimse).

Dıraverç: (Tıraverse yapmak) geminin bir limana girmeden liman önünde ve seyir halinde bulunması. Limanın girişe kapalı bulunması veya kotu hava koşulları sahile doğru gitmeye elverişli olmadığı hallerde gemilerin demirlemeden açıkta seyir etmesi durumu.

Dilharap: (Dil harab) Gönlü yıkılmış

Dimağ: 1.Beyin 2.Bilinç, zihin

Dirise etmek: Bir taraftan bir tarafa dönme, rüzgarın yön değiştirmesi

Dişbudak: Zeytingillerden, kerestesi sert ve değerli bir ağaç, demircik

Divit: Hokkadaki mürekkebe batırılarak yazı yazmaya yarayan ve değişik uçları olan bir tür kalem

Dolama: Giysilerin üstüne giyilen, önü açık bir tür üstlük

Dukalık: Bir dukanın yönetiminde bulunan ülke

Dulaptalotu: Yüksek yerlerde yetişen, meyveleri kırmızıya yakın, yaprakları açık yeşil olan güzel kokulu bir ağaççık.

Eftamintokofti: Kuyruklu yalan.

Emyal cetveli: Mil (uzunluk birimi) cetveli.

Eskadron: Süvari bölüğü

Eskiv: Yüze gelen bir darbeye karşı yapılan, bel ve boyun bükerek savuşturma hareketi

Esmeril: Zımpara

Eyyam: Günler

Eza: Üzme, sıkıntı verme, üzgü

Faça etmek: Serenleri başa veya geriye doğru çevirerek yelkenleri sarmak.

Falya tavası: Topları ateşlemek için ağız otunun konulduğu yer

Fanus feneri: Süslü, ayaklı fener

Farekulağı: Scrophulariaceae familyasına ait mavimsi, pembemsi, kırmızımsı veya beyazımsı taç yaprakları bulunan bir veya çok yıllık su bitkileri.

Fehamet: 1.Büyüklük, ululuk. 2.Değer.

Fersah: 1.Yaklaşık 5 kilometrelik bir uzaklık ölçüsü. 2.mec. Çok uzun mesafe, uzaklık.

Fırıldakçı: Düzen çeviren, düzenci, dolap çeviren kimse

Fırkateyn: Üç direkli, bir tür yelkenli savaş gemisi.

Fika yapmak: Elin başparmağının şehadet parmağının iç kısmı ile orta parmağın dış kısmı arasına yerleştirilip elin de yumruk gibi büzülmesi sonucu meydana gelen hareket, nah çekmek.

Filador: Çarmıhların gerilmesi için kullanılan sistem

Filuri: Frenk guldeninin Türkçesi

Flandra: Genellikle ince bezden yapılmış, uçkurluk bölümü dar, kurdele biçiminde bayrak.

Flok: Geminin cıvadrasına çekilen üçgen yelken.

Foga maytabı: Barut tipi bir maddeyle kaplı demir ateş çubuğu

Fora: 1.Yelken açtırma, mayna karşıtı. 2.Yelkenleri açtırmak için verilen komut: Fora yelken!

Foravele: Sarılı bulunan ve yağmurdan ıslanmış bulunan yelkenleri kurutmak maksadıyla açmak için verilen komut

Forza: Köle

Füle: Adım aralığı

Gabya: Ana direk ile babafingo çubuğu arasındaki çubuk veya yelken

Gabyar: Yelkenli gemilerde yelken, arma, seren ve bütün bunlara ait her tür işi yapan görevli, gabyacı.

Gargaraya getirilmek: 1.Gürültüye, karışıklığa boğarak bir sözün veya bir işin etkisini azaltmak, dağıtmak, dikkatten kaçırmak; 2.Kandırmak, aldatmak.

Garot: İdam yerine, yavaş yavaş boğarak gerçekleştirilen ölüm cezası

Gayb: Beş duyuyla algılanabilenin ötesinde olan

Gebergah olmak: Ölmek

Gerdaniye: Klasik Türk müziğinde ince sol notasını andıran perde ve bir makam adı.

Gofer ağacı: Tevrat'a göre Nuh’un gemisinin yapıldığı ağaç. Bir çeşit selvi ağacı ve Lübnan sediri gibi tanıtımlar mevcut.

Gomar: Beşiklerin üst kısmının bir ucundan öbür ucuna uzatılmış odun.

Gomina: Deniz milinin onda birine tekabül eden ölçü birimi. (185.2 metre)

Grandi direği: Geminin baştan ikinci direği.

Griva: Demirin kullanımından önce, demiri griva babasına çekmek ve bağlamak için kullanılan palanga

Güherçile: Tarımda gübre, hekimlikte ilaç olarak kullanılan, barut vb. patlayıcı maddeler yapımına yarayan, beyaz renkte ve ince billurlar durumunda birleşik bir madde, potasyum nitrat, barutun hammaddesi

Gülbank: Hep bir ağızdan ve makamla yapılan dua veya ant

Gündoğusu: Doğu rüzgarı

Güveyfeneri: Patlıcangillerden, kırmızı ve ekşimsi meyvesi idrar söktürücü olarak kullanılan, çok yıllık ve otsu bir bitki, gelin otu

Hakir: Aşağı görülen, değersiz

Hara: Atların yetiştirildiği ve bakımlarının yapıldığı, hayvanların rahatça hareket etmelerini sağlayan alanların bulunduğu tesis

Harbi: Ateşli silahların içini temizlemekte kullanılan çubuk, harbe

Hassa: Özellik, hasiyet

Haviye: Issız, tenha yer, çöl.

Hayali: Gölge oyunu ustası.

Haydarın kasası: 1.Denizin dibinde yaşadığı düşünülen kötü ruhun Osmalıca ismi 2.Denizin dibi

Hayret-i mucip: Hayret gerektiren

Heyula: Korkunç hayal

Hıyarcık: Lenf yumrularının ve özellikle kasık lenf yumrularının yangılanarak şişmesi, bubo.

Hilat: Kaftan

Hisa: Bir şeyi yukarı kaldırmak anlamındaki denizcilik terimi

Hora tepmek: 1.Hora oynamak: 2. Ayaklarını vurarak gürültü etmek.

Hub: Farsçada güzel

Humbara: Demir veya tunçtan dökülmüş, yuvarlak ve boş olan içine patlayıcı maddeler doldurulup havan topu veya el ile atılan, yuvarlak bir tür bomba, kumbara

Hurç: 1.Genellikle yelken bezinden veya meşinden yapılmış büyük heybe. 2.Çeşitli kumaşlardan yapılan, içerisine battaniye, yorgan vb. eşya konulan özel çanta.

Hutame: Cehennemin beşinci katı

Hülle: Medeni Kanun'un kabulünden önce, kocasından üç kez boşanan kadının, yine eski kocasıyla evlenebilmesi için yabancı bir erkeğe bir günlüğüne nikâh edilmesi.

Hüseyni: . 1. Klasik Türk müziğinde dügâh perdesinde karar kılan bir makam. 2. Klasik Türk müziğinde mi notası.

Irmık halatı: Yelken gemilerinin kendilerini çektirmek için çekici filikaya verdikleri halat

Iskanca: Nöbet, vardiya veya küreği değiştirmek.

Iskarmoz: 1.Gemilerin kaburgalarını oluşturan eğri ağaçların adı. 2.Kürek takmak için kayık ve sandalın yan kenarına dikine yerleştirilmiş ağaç çubuk.

Iskarpela: Tahta, metal veya taşı işlemeye yarayan çelik araç.

Iskarta: 1.Bazı iskambil oyunlarında kullanılması gerekmediğinden bir yana bırakılan kâğıtlar. 2.Herhangi bir nedenle değerini yitirmiş mal

Iskota: Büyük yelkenleri yönetmek için kullanılan ip.

Istralya: 1.Gemide direk ve çubukları baş tarafından yani burundan tutan halat. 2.Geminin kaburgalarını birbirine bağlayan demir kuşak.

İğdiş: Erkeklik bezleri çıkarılarak veya burularak erkeklik görevi yapamayacak duruma getirilmiş (hayvan ve özellikle at).

İhya olmak: 1. Daha iyi bir duruma gelmek 2.Mutluluğa kavuşmak 3.Bayındır duruma getirilmek.

İntibak etmek: 1.Uyum. 2.İki şeyin ölçülerinin birbirini tutması.

İsevi: Hristiyan.

İskandil: 1.Denizin derinliğini ölçme. 2.Bu iş için kullanılan araç

İskandil salvosu: İskandil kurşunlarının bağlandığı işaretli salvo

İskele alabanda: Dümeni sol yana doğru sonuna kadar çevirme komutu.

İskele: Geminin sol yanı.

İskota: Yelkenleri açmak ve tutmak için alt köşelerine bağlanan halat, zincir ve palangadan oluşan donanım

İstimna etmek: Mastürbasyon.

İstinga etmek: Yelkenleri toplamak.

İstinga: Yelkenleri toplamak için kullanılan halat.

İstisna akitli/İstisna akdi: Bir bedel karşılığında belli bir eserin yapılması taahhüdünü içeren sözleşme

İstralya: 1.Gemide direk ve çubukları baş tarafından yani burundan tutan halat. 2.Geminin kaburgalarını birbirine bağlayan demir kuşak.

İzinname:  1.Bırakma veya çıkarma kâğıdı. 2.Bir nikâhın kıyılması için kadı tarafından verilen izin kâğıdı.

Kabzetmek: Teslim almak, ele almak

Kadem: 1.Ayak. 2.Uğur 

Kadırga: Hem yelken hem kürekle yol alan, özellikle Akdeniz'de kullanılmış bir savaş gemisi

Kadırga: Harmanın rüzgâr alan tarafına ekin demetleriyle yapılan engel.

Kalafat yapmak: Geminin kaplama tahtaları arasını üstüpü ile doldurup ziftleyerek su geçirmez duruma getirme işi

Kalafatçı: 1.Gemi ve kayıklarda kalafatlama işini yapan kimse. 2.Kalafat yapan veya satan kimse.

Kalyon:  Yelkenle ve kürekle yol alan savaş gemilerinin en büyüğü.

Kampana: 1.Çan. 2.Tekerleğin dingil üzerindeki fren mekanizması.

Kantarlı: Çok ağır

Kanun-ı Kadim: Osmanlı Devleti'nde önceden beri gelen kanunlara verilen isim

Kaptanı derya: 1.Osmanlı donanmasının komutanı 2.”Denizler kaptanı”

Kaput: . 1.Asker paltosu 2.Otomobil, kamyon vb. motorlu taşıtlarda motoru örten açılır kapanır biçimdeki kapak. 3.Prezervatif.

Karabina:  Namlusu genellikle yivli, kısa ve hafif bir tüfek

Karaka:  Namlusu genellikle yivli, kısa ve hafif bir tüfek

Karakullukçu: İşçi, gündelikçi- Yeniçeri ocağı bölük ve ortalarında odaları ve odaya gelen konukların ayakkabılarını temizlemek, yemek kaplarını yıkamak ve benzeri işler görmekle yükümlü er.

Karavel: Çift motorlu bir uçak türü.

Karayel: Kuzeybatıdan esen, genellikle soğuk, kimi kez fırtına niteliğinde yerel rüzgâr.

Karayel: Kuzey Batı’dan esen rüzgâr

Kasavela: Gemi yelken ve tenteleri ile personele ait çamaşırların kurutulması için pruva gönderi ile geri tarafındaki bir yere gerilen halat.

Kasavet: Üzüntü, tasa, kaygı, sıkıntı.

Kastanyola: 1.Bir çarkın dişlerine takılıp geriye doğru dönmesini önleyen dil. 2.Akan gemi zincirini sıkarak durdurmak için kullanılan, güverte locasının altına konmuş, hareketli demir kol.

Kavanço etmek: 1.Yelkeni bir bordadan öbür bordaya geçirme. 2.Değiştirme, aynı türden bir şeyin yerine bir başkasını koyma. 3.Bir işi başka birine yükleme, başına sarma.

Kavela: Halatların dikişlerinde kullanılan demir veya ağaç kama.

Kaygusuz:  Osmanlı zamanında esrara verilen ad

Kazan-ı Şerif: Yeniçeri ocağına bağlı kişilerce kutsal sayılan, Hacı Bektaşı Veli'nin içinden yemek yediğine ve yedirdiğine inanılan büyük ve görkemli pişirme kabı.

Kebire (gebre) otu: Sürekli yeşil kalan çalı görünümünde bir bitki, kebere, kapari (Capparis).

Kemere: Güvertenin döşenebilmesi için posta uçlarını birleştiren enine (omurgaya dik) konan kısımlar.

Kerime: Kız evlat

Kerkmek: Sapık amaçla birisinin arkasına değmek, sürtünmek.

Kerte:  1.İşaret için yapılmış çentik veya iz, kerti. 2. Derece, radde 

Kıç: Deniz teknelerinde art taraf

Kılağı: Taş üzerinde bilenen bir kesici aracın keskin yüzüne yapışan ve aracın iyi kesebilmesi için, yağlanmış yumuşak taşla kaldırılması gereken çok ince çelik parçaları, zağ.

Kırlangıç (gemi türü): Osmanlı donanmasında yer alan, karakol ve keşif işlerinde kullanılan, yelkenli ve kürekli küçük bir tür savaş gemisi

Kırmızı zırnık: Kırmızı arsenik

Kıyam etmek: (kıyam) 1.  İslam inancına göre, ölümden sonra yeniden dirilip ayağa kalkma. 2.Namazda ayakta durma. 3.Ayağa kalkma, ayakta durma. 4.Bir işe girişme, kalkışma, teşebbüs etme. 5.Ayaklanma, başkaldırma, karşı gelme

Kitabül İber: İbretler Kitabı – İbni Haldun (14. yy)

Kitre: Gevenden çıkarılan bir tür zamk, kestere.

Kolomborne: 14.-15. yüzyıllar arasında kullanılan bir tür uzun namlulu kaval top

Konç: Ayağa giyilen şeylerde ayak bileğinden baldıra doğru olan bölüm

Köçek:  1.Kadın kılığına girip oynayan erkek 2.Ağırbaşlı davranışları olmayan kimse.

Kös: Savaşlarda, alaylarda at, deve veya araba üzerinde taşınan ve işaret vermek için kullanılan büyük davul.

Kuburluk: 1.Tabanca kılıfı. 2.Kuburun konduğu yer

Kukumav kuşu: Aykuşgillerden, Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika'da yaşayan, kahverengi tüylerinin üzerinde beyaz benekleri olan, başını 180 derece çevirebilen bir baykuş türü, kukumav

Kuzine: 1.Hem ısıtmaya hem de üzerinde veya içinde yemek pişirmeye yarayan büyük mutfak sobası. 2.Gemilerde yemek pişirilen yer

Külah giydirmek: Hile ile, oyunla aldatmak.

Külhan: Hamamları ısıtan, hamamın altında bulunan kapalı ve geniş ocak, cehennemlik

Künder: Gönder.

Küpeşte:  Gemide güverte hizasında ıskarmoz bağlarına tutturulan dikmelerin dış yüzlerine kaplanan kaplamaların oluşturduğu siper, borda kaplamalarının en üstü, güverteden yukarı kalan bölüm, korkuluk, parapet

Küpleme: Karında su birikmesi sebebiyle oluşan, şişmeyle beliren hastalık.

Küthüda: (Kethüda) Zengin kimselerin ve devlet büyüklerinin buyruğunda çalışan, onların birtakım işlerini gören kimse, kâhya.

Kütüklük: İçine şarjöre geçirilmiş tüfek fişeği konulan ve palaska kayışına geçirilen kösele çanta, fişeklik.

Laşka: (Laçka) Gemi halatının gevşetilip boşa bırakılması.

Lava etmek: 1.Bir filikayı ilerletmek; 2.Birini çekiştirmek.

Lenger: 1.Yayvan ve kenarları geniş, büyük bakır kap  2.Bu kabın alabileceği miktarda olan 3.Gemi demiri.

Leza: Cehennemin yedi kapısından biri

Livata: Oğlancılık.

Lombar: Gemi bordalarına, küpeştelerine açılan dörtgen biçiminde delik.

Manivela: 1. Bir ucunun bağlı bulunduğu bir nokta çevresinde dönen kol 2.Kaldıraç

Mantilya: Serenleri direk ve çubuklara asmak ve serenleri güverteye paralel tutmak için seren cundalarından direğe alınan halatlar.

Mapa: 1.Ucu halkalı cıvata. 2.Gemi içini aydınlatmaya yarayan, içinde zeytinyağı bulunan siperli fener.

Marinel: Usta denizci

Marsipet: Serenlerin cundalarından alınarak hamaylısına donatılan ve yelkenlerin sarılmaları sırasında gabyerlerin ayaklarını bastıkları halatlar.

Masat: Bıçak bilemeye yarayan çelikten, çubuk biçiminde araç

Mayıştıra: (Mayıstıra) Tek olarak kullanıldığında grandi ana direği üzerine açılan kare yelkeni ifade eder. Bu yelkenin açıldığı serene de mayıstra sereni denir.

Mazgal: 1.Kale duvarlarında iç yanı geniş, dış yanı dar delik. 2.Yağmur sularını kanalizasyon şebekesine çekmek için kullanılan üzeri parmaklıklı demirle kapatılmış delik.

Meç: Süngü gibi yalnız batırılarak yaralamaya yarayan, kısa, düz ve ensiz kılıç.

Meftun: Tutkun, gönül vermiş, vurgun

Merhale: 1.Derece, basamak, aşama, evre  2.Varılması istenen noktaya kadar aşılması gereken yerlerin her biri, konak, menzil 3.Bir yolcunun sekiz saatte gidebileceği mesafe.

Mıklep:  Ciltli kitapların sol cilt kapağında bulunan ve okunmakta olan yeri belli eden, ucu üçgenimsi, katlanabilir parça.

Mihenk taşı: Altın, gümüş vb. madenlerin ayarını anlamak için sürtüldükleri bir tür taş, mihenk, denek taşı.

Mil-i bahri: Deniz mili

Miyama: Kare yelkenlerin serenine bağlanan miyama yakalarını sağlamlaştırmak için yelken bezi üzerine dikilen ensiz bez.

Mizan: 1.Terazi. 2.Tartı, ölçü aleti. 3.Ölçü. 4. Sağlama. 5. Bir tüccarın, ticari durumunu, işinin genel sonucunu gösteren, belirli zamanlarda yaptığı hesap özeti.

Mizana direği: 3 direkli bir yelkenli gemide en kıçtaki direk

Morile etmek: Babaya birkaç kere volta edilmiş halatın boşaltılması için voltalarının teker teker işletilerek gevşetilmesi.

Muhayyer: 1.Beğenilmediğinde geri verilmek şartıyla alınan (eşya vb.). 2.Türk müziğinde bir makam.

Muhayyile: Hayal gücü:

Mumcubaşı: Osmanlı İstanbul’unda geceleri sarhoş veya fenersiz gezen ahaliyi falakaya yatıran düzen sağlayıcı

Muteber: 1.Saygın, itibarı olan, hatırı sayılır, sözü geçer 2.İnanılır, güvenilir. 3.Değerli 4.Geçerli.

Muvazi: Paralel.

Mücef: İçi boş

Mürdesenk: Doğal kurşun oksit (PbO).

Müsademe: Bir geminin diğer bir gemiye çarpması

Müsemma:  Ad verilmiş, adı olan.

Mütebahhir: Geniş, derin bilgisi olan.

Müteveffa: Ölmüş, ölü (kimse).

Narh:  Tüketiciyi korumak amacıyla, özellikle temel ihtiyaç maddeleri için resmî makamlarca belirlenen ve her yerde geçerli olan fiyat.

Necaset: 1.Pislik. 2.Dışkı, ters

Neft yağı: Çoğunlukla boyacılıkta kullanılan, petrol türevlerinden bir çeşit mineral yağ, neft yağı.

Neta: Muntazam, düzgün, tertipli, emniyetli anlamlarında

Paçamora: Denizcilerin peksimet kırıklarını bir karavana içinde ıslattıktan sonra üzerine yağda kavrulmuş soğan dökerek yaptıkları yemek.

Odabaşı: 1.Hanlarda çalışan uşakların başı  2.Yeniçeri kuruluşunda görevi alaylarda selam törenlerini düzenlemek ve yönetmek olan subay.

Omurga: 1.Sırt boyunca uzanarak vücuda destek sağlayan, kemikten, kıkırdaktan veya her ikisinden oluşan, içinde omuriliği barındıran kemik yapı. 2.Gemi kaburgasının aşağı taraftan bağlı bulunduğu boy ekseni doğrultusunda boydan boya geçen ana yapı ögesi 3.Bir şeyin varlığı ile ilgili en önemli bölümü, temel, belkemiği, esas.

Omuzluk: 1.Apolet. 2.Gemilerde baş ve kıç bölümlerinin her bir yanı. 3.Omza alınıp iki ucuna yük asılan kısa sırık, çiğindirik.

Orduyu Hümayun: (Ordu-yi Hümayun) Osmanlı Ordusu

Ortalar: Yeniçeri Ocağında tabur

Örselemek: 1.Yıpratmak, eskitmek, hırpalamak, zedelemek  2.Gücünü azaltmak, canlılığını gidermek, sarsmak

Paladaor çakmak:

Palamar vermek: 1.Gemileri iskele, rıhtım veya şamandıraya bağlamaya yarayan kalın halat. 2.Trol ağlarında maçaları kapılara, kapıları da kanatlara bağlayan üç burgata uzunluğundaki sentetik veya bitkisel halat.(palamar)

Palanga: Bir halatla makaralardan oluşturulan, ağır cisimleri kaldırmaya, sağa sola döndürmeye yarayan düzenek.

Palankete: Birbirine zincirle bağlı iki gülleden oluşan, eski deniz savaşlarında yelken direğini ve bizzat yelkeni ortadan kaldırmak için tasarlanmış top güllesi.

Palaserte: Ana direklerle çarmıklar arasındaki açıyı büyültmek ve küpeşteleri serbest bırakmak için direkler hizasında bordalardan dışarıya doğru uzatılmış ve bordalara sağlamca bağlanmış ağaç kütükler.

Palavra güvertesi: Eskiden harp gemilerinde topların bulunduğu güverte

Parakete: Gemi hızını ve aldığı yolun miktarını gösteren cihaz. Gemi teknesinden elle veya sabit bir delikten sarkıtılan parakete, tekne altında akan suyun hızına bağlı olarak çalışır.

Pasa etmek: Denizcilikte zor hava şartlarındaki ya da tehlikedeki bir tekneden, tekneyi hafifletmek için yük atılması anlamına gelir.

Pasaparola: Bir birliğe verilen ve ağızdan ağıza bütün askerlere yayılan emir.

Payanda:  Destek

Paye: 1.Rütbe 2.Derece, aşama

Payzen: Hapsedilmiş

Perdahlamak: 1.Parlatmak. 2. Birini asılsız sözlerle kandırmaya çalışmak. 3.Sövmek, küfretmek.

Pespaye: Alçak, soysuz, aşağılık

Pırasya: (Prasya) Yelkenleri rüzgarın estiği tarafa çevirebilmek için yelkenlerin açıldığı serenlerin cundalarından (uçlarından) donatılan hareketli halatlar. Donatıldıkları serenleri isimleri ile anılırlar.

Portollano: (Portolon) Bir limanın veya herhangi bir koyun büyük ölçekte yapılmış haritaları.

Posta: Üzerine kaplama tahtalarının [veya saçların] bağlandığı ağaç veya maden eğriler [kaburga]

Pruva:  Geminin veya sandalın ön tarafı, baş bölümü

Pulatka: Tayfalara sezon başında verilen bir tür avans.

Puta: Yerine koymak, donatmak (puta kürek)

Rahne: Gedik

Rampa etmek: 1.Taşıt bir yere, bir şeye veya bir başka taşıta yanaşmak  2)Birinin içki masasına çağrılmadığı hâlde oturmak.

Rampacı: . Deniz savaşlarında, borda bordaya savaşıldığında karşı gemiden gelen saldırıları önleyen veya düşman gemisine atlayıp savaşan er

Randa yelkeni: Bir yelkenli geminin en geride bulunan yan yelkeni.

Raspa: 1.Demir, tahta yüzeylerdeki boya, pas vb.ni çıkarma, pürüzleri gidermek amacıyla kullanılan iri dişli bir törpü. 2.Kunduracılıkta köselenin yüzünü sıyırmaya ve perdahlamaya yarayan alet.

Rayiha:  Koku, güzel koku

Redingot: Arkası yırtmaçlı, etekleri uzun, çift sıra düğmeli, resmî erkek ceketi

Remil: Kum falı.(detaylı bilgi için bkz: remil falı)

Revnak: Parlaklık, göz alıcılık.

Risale: Kitapçık

Roda: Kullanılmamış, açılmamış halat sargıları.

Rüzgar üstü:  Orsa, boca karşıtı.

Sabık: Geçen, önceki, eski

Sacayağı: 1.Üzerine tencere, tava vb. koymaya yarayan, ateş üzerine oturtulan, üç ayaklı çember veya üçgen biçiminde demir destek, sacayak. 2.Her zaman dayanışma içinde olan kimseler, sacayak.

Safra: Geminin denize elverişli bir durumda bulunması için zorunlu koşullardan biri olan su çekimi ve dengeyi sağlamak amacıyla gemiye alınan ve gerektiğinde yüksüz olarak da yolculuk edebilmesine olanak sağlayan su, kum veya taş gibi fazla ağırlıklar.

Sağaltmak: Sağlığa kavuşturmak, iyileştirmek, iyi etmek, tedavi etmek.

Saki:  İçkili toplantılarda içki dağıtan kimse.

Sallasırt etmek: Sırtına almak, yüklenmek

Salta: Volta edilmiş bir halata boş verilmesi için verilen komut.

Salta Etmek: Gergin bir vaziyette bulunan bir halatı biraz kaçırmak

Salvo: Yaylım ateşi

Salya: Kullanılacak veya kullanıldıktan sonra artan halatların güverte üzerine sıra sıra uzunlamasına yatırılması

Salya Etmek: Bir şeyi bir taraftan bir tarafa aşırarak çekmek.(Zincir veya halatı uzunluğu yönünde çekmek)

Sancak: 1.Bayrak, liva. 2.Çoğunlukla askerî birliklere verilen yazı işlemeli, kenarları saçaklı ve gönderli bayrak. 3.Gemilerin sağ yanı. 4.Osmanlı yönetim teşkilatında illerle ilçeler arasında yer alan yönetim bölümü, mutasarrıflık.

Saraç: 1.Koşum ve eyer takımları yapan veya satan kimse. 2.Koşum ve eyer takımlarını işleyen ve süsleyen kimse. 3.Deri, muşamba vb.nden bavul, çanta yapan kimse.

Savatlanmak: Gümüş üstüne kurşunla kara nakışlar işlenmek

Savlo: Sancak çekmekte, işaret kaldırmakta kullanılan bir veya bir buçuk burgata ölçüsündeki ince halat.

Segah: Klasik Türk müziğinde si perdesi ve bu perdedeki makam.

Seğirdim: Top atıldığında kundağın geri tepmesi.

Selam ağası: 1.Padişah bir yere gittiği zaman yanında bulunan ve karşılamaya gelenleri onun adına selâmlayan görevli. 2.Sadrazam ve vezirlerin yanında karşılama işlerini düzenleyen görevli.

Selviçe: Yelkenli bir gemi armasındaki hareketli halatlar.

Seraylakçı: Aylakçıların başı

Serbaz: Yürekli, yiğit, korkusuz (kimse).

Serdümen: 1.Dümen kullanmakla görevli bilgili ve deneyimli tayfa. 2.Savaş gemilerinde çavuştan yüksek bir aşamada bulunan er.

Seren: 1.Yelkenli gemilerde üzerine dört köşe yelken açmak ve işaret kaldırmak için direğe yatay olarak bağlanan gönder

Serpuş: Başlık

Sintine: Gemi makine ve kazanlarının bulunduğu kısmın zeminin altında, genellikle ambar güvertesinin altında kalan ve gemi içinden sızan sularla makine ve kazan dairelerinden akan yağ yakıtların toplandığı en alt kısım.

Sorguç: 1.Bazı kuşların tepelerinde bulunan uzunca tüy, tuğ 2.Padişahın ve vezirlerin başlıklarına takılan tüy ya da püskül biçimindeki süs.

Sökün etmek: 1.Birdenbire görünüp arkası kesilmeden gelmek 2.Çözülmek.

Sunturlu: 1.Yaman, adamakıllı, dehşetli 2.Gösterişli, görkemli:

Süfli: 1.Aşağı, aşağılık, bayağı, adi. 2.Kılıksız, pis kılıklı, hırpani.

Sünbüle: 1. Başak. 2. Başak burcu. 3. Türk müziğinde bir makam.

Süreyye: Ülker yıldızı

Şahi top: Zarbazan denilen topun en büyük türü

Şalopa/Şalupa: Küçük bir gemi gibi kullanılabilen büyük sandal.

Şarteyn: Hamel yıldızı

Şeddeli eşek: Çok kaba ve yeteneksiz kimse.

Şevval ayı: Hicri takvime göre ramazandan sonra gelen ay, bayram ayı.

Şeytantersi: 1.Maydanozgillerden, Orta Asya'da ve Akdeniz ülkelerinde yetişen, kalın köklü, sarı çiçekli, pis kokulu bitki, baldırgan 2.Bu bitkiden elde edilen ve hekimlikte kullanılan reçineli zamk.

Tafsilat: 1.Ayrıntı. 2.Ayrıntılı açıklama

Tağşiş etmek: Karıştırmak

Tahkim etmek: Kuvvetlendirmek, sağlamlaştırmak

Talak-ı selase: İslam hukukunda erkeğin karısını üç kez boşamasıyla evliliğin kesin olarak sona ermesi.

Talimar: Baş bodoslamasından omurgaya kadar uzanan, cıvadra donanımına desteklik etmek amacıyla konulan ekleme.

Tarazlanmak: 1.Kumaşın üzeri tel tel ipliklerle kaplanmak, iplikleri kabarmak. 2.Saç dağınık, karışık olmak, tel tel kabarmak. 3.Deri pütür pütür olmak. 4.Çatallaşmak:

Tavlon: Çok güverteli gemilerde üsten itibaren aşağıya doğru beşinci güverteye verilen ad

Tavşan dudağı: Kalıtımsal nedenlerle ortadan yarık olan üst dudak

Tebliğ etmek: Bildirmek

Tekmili birden: Tümü, hepsi.

Teyakkuz: Uyanıklık.

Tezakir: Antolojinin çoğulu; birden fazla yazar veya şairin eserlerinin bulunduğu eserler.

Tıraka: 1. Geminin rüzgâr üstüne veya altına dönmesi için yelkenlerin bazısını gevşetme, bazısını germe işlemi. 2. Makaraları birbirine kavuşan bir palangayı açıp uzatma işi.

Tomar: Topun içini silmekte kullanılan, ucu fırçalı çubuk.

Tonilate: (Tonilato) Gemilerin alabileceği yükü belirtmekte kullanılan, bir tona eşit birim

Torlak: 1.Derviş. 2.Genç, toy. 3.Henüz evcilleşmemiş, alışmamış (hergele).

Trinketa yelkeni: Tirinket sereni üzerine çekilen yelken.

Trinket: Pruva direğinde en altta bulunan ana seren.

Ulufe: Osmanlılarda kapıkulu askerlerine, saray ve devlet kuruluşlarındaki bazı görevlilere üç ayda bir verilen ücret.

Usturlab: Güneş ve yıldızların gözerimi yüksekliklerini ölçüp buradan zaman hesabı yapmayı sağlayan eski bir gözlem aracı.

Usturmaça: Her tür deniz aracının rıhtım, iskele gibi yerlere yanaşmaları sırasında olabilecek çarpmaları önleyici nitelikte halat, ağaç, lastik, plastik gibi esnek malzemeden yapılmış, sabit veya taşınabilir yastık.

Uskuna: 8-15 ton yük taşıyan iki direkli bir gemi.

Üleştirmek: 1.Pay ederek dağıtmak, bölüştürmek. 2.Herkesin payını kendisine vermek, bölüp dağıtmak, tevzi etmek.

Üstüpü: Gemi kalafatında, işliklerde, buharlı makinelerde, temizlik işlerinde, otomobilcilikte kullanılan didilmiş kendir

Varda: “Dikkat et, savul, destur” anlamlarında bir seslenme sözü.

Vardiyan: 1.Tersanelerde tutuklular için yapılan yer, zindan. 2.Savaş gemilerinde gemi içindeki direktifleri ilgililere ulaştıran pasaport.

Varta: Tehlikeli durum

Velena: Yelkenli gemilerde iki direk arasında gerilen üçgen yelken.

Venedik dukası: Venedik altın parası

Viya: 1.Dümeni ortaya alarak gemiyi bulunduğu doğrultuda yürütme. 2.Gemiyi belirli bir doğrultu verildikten sonra, aynı doğrultuda tutması için dümenciye verilen komut.

Volta: 1.Bir halatı bir yere bir kez dolama veya babalara yöntemince sarma. 2.Zincirin demire veya iki zincirin birbirine dolanması. 3.Geminin rüzgâra karşı gidebilmek için sağa sola zikzak yapması. 4.Sürekli aşağı yukarı gidip gelme, yürüme, dolaşma.

Yalım: 1.Alev 2.Kılıç, bıçak gibi kesici araçların keskin yüzü.

Yalpa: Rüzgâr veya dalgaların etkisiyle geminin bir sancağa, bir iskeleye yatıp kalkması.

Yedekçi: 1.Bir hayvanı yedeğe alan kimse. 2.Akıntıya karşı kayığı iple karaya çeken kimse, kolancı

Yelkenin yapraklanması: Yelkenin rüzgarla doldurulamamasından kaynaklanan sağa sola dalgalanması, titremesi.

Yemleme barutu: Ana barut hattını tutuşturmaya yarayan ilk ateşleme barutu.

Yılankavi: Dolambaçlı, dolanarak giden

Yılansafrası: Kükürdü kreç sütü ile kaynatarak elde edilen kalsiyum polisülfür çözeltisi

Yisa: (Yısa) Birçok kişinin yaptığı işlerde gayret vermek için söylenen söz

Yüğrük: 1.İyi yürüyen, iyi koşan 2.Çalışkan. 3.Çevik, güçlü.

Zabit: 1.Rütbesi teğmenden binbaşıya kadar olan asker 2.Tuttuğunu koparan, dediğini yaptıran.

Zadegan: Soylular.

Zangoç: Kilise hizmetini gören ve çan çalan kimse.

Zemberek: 1.Saatlerin çeşitli parçalarını harekete geçiren bölüm, yay. 2.Kapılara takılan yaylı kapama düzeneği

Zerduva: Kadife

Zifos: 1.Yerden sıçrayan çamur 2.Yararsız, boş.

Zincifre: 1.Kırmızı renkli doğal cıva sülfür. 2.Kırmızı kurşun oksidin veya sülüğenin eski adı.

Zülüf: 1.Şakaklardan sarkan saç lülesi. 2 Sevgilinin saçı, zülfüyâr

Züttüre (sütüre): Ustura

Kitapta bahsi geçen hayali eserler ve yazarları:

Tezakirü’l Mücrimin - Kurşunlu Mahzen Katibi Hamamcı Musa Efendi

Kamûsü’l Desais - Rûzname Kisedarı Ölügözlü Cuma Bey

Kitabü’l İber - Kuşçubaşı Halifesi Kuyruklu Rıza Çelebi

Silsiletü’l Havadis - Masraf Kâtibi Kuzgunî Halim Efendi

Kevaşifü’l Melânet Ve’l Habâset - Vakanüvis Şaşı İkram Efendi

El Müsvette Fi Usulûl Livâta - Zından Kâtibi Çapraz Recep Dede Hazretleri

Menâkıbü’l Mebain - Buhur Mütevellisi Kılbaz Yakup Dede Hazretleri

Akâidü’r Rezâil - Selam Ağası Kekez İsmail Dede Hazretleri

El Beyan Fî Makasid’ül Lûtîyan - Yedekçibaşı Maymuni İlyas Baba Hazretleri