YM Dergi'de: Edebiyat Blogları Neden Öldü?

Yazının taslağı kafamda oluştuğu zamanlar, yaklaşık bir yıl önce, yazının başlığını “Edebiyat Blogları Öldü Mü?” olarak tasarlamıştım ancak aradan geçen süreyle birlikte bu başlığın, ne yazık ki, cevabı belli bir soruya dönüştüğünü gördüm. Evet, edebiyat blogları öldü. Peki neden? Elbette bu tek bir etkenle oluşan bir neden-sonuç ilişkisi değil. “Dört bıçak çekip vurdular dört kişi” diye açıklayamayacağımız karmaşık bir cinayete kurban gitti edebiyat blogları. (...)

Yazının devamına ulaşmak isterseniz böyle buyurun.

Marslı - Andy Weir

Tamam; döneceğim, dönüyorum, döndüm derken yine araya hiç farkında olmadan iki hafta girmiş olabilir ama ne yapalım, geç olsun güç olmasın değil mi? Tabii, gönül isterdi şöyle kallavi bir kitapla döneyim sahalara, edebi bir eser irdeleyelim ama elimizde en sıcak bu var, biz ne yapalım yani? Böyle dediğime bakmayın siz tabii, gayet şahane bir kitap Marslı. Ama nihayetinde bir bestseller... Tamam, itiraf ediyorum: Zekice yazılmış bestseller'lara karşı zaafım var. Zaaf ne kelime, bayılıyorum! Marslı da tam olarak zekice yazılmış bir bestseller... 

Beğenirsiniz beğenmezsiniz bilmem ama bence "bestseller" da artık bir unvan olmaktan çıkıp bir tür, bir janr olarak yer almalı edebiyatın içerisinde. Elbette "konumunu" bilerek; sanatsal yüceltmeler yapılmadan, kutsal kasideler yazılmadan haklarında... Nasıl ki bugün sinema sanatı ile Hollywood'un aksiyon dolu, sanatsal açıdan "zayıf" ancak ziyadesiyle eğlenceli filmleri ayrı kitlelere ve ayrı konumlara sahipse edebiyat sanatı ile bestseller'lar arasındaki benzer durumu da kabullenmeliyiz artık. (Sanırım dünyada epeydir varolan bir durum bu aslında ancak niyeyse ülkemizde hala bestseller olan kendini iyi edebiyatçı, sanatçı sayıyor; kendinde edebiyat üzerine ahkam kesme hakkı görüyor, ona kızıyorum ben/kızıyoruz biz.) 

Velhasıl Marslı, edebi yönü zayıf (hayır yani ne bekliyoruz ki?) ancak oldukça eğlenceli bir kitap. Kitabımızın kahramanı Mark Watney, kolonileşme programı kapsamında Mars'a göreve giden bir grup astronottan en şanssız (ya da göreceli olarak en şanslı) olanı. Zira görevlerinin iptal edildiği Mars'taki altıncı günlerinde Dünya'ya dönmek üzere yola çıkacakları sırada başına gelen bir kaza sebebiyle arkadaşları onun öldüğünü düşünüp geride bırakıyorlar. Mars'ta. Tek başına. Bundan sonrası Mark'ın hayatta kalma ve Dünya'ya dönme yolları aramasının hikayesi. Bu hikayeyi de tam bir modern çağ Robinson Crusoe'su olan Watney'nin Mars'ta tek başına kaldığı günden itibaren tutmaya başladığı seyir defteri (log) aracılığıyla dinliyoruz. 

Marslı'yı zevkli, dolayısıyla başarılı kılan en büyük unsuru dili elbette. Yazarımız Andy Weir her ne kadar anlatımda bariz bir tembelliğe işaret eden günlük tutma tarzını kullanmış olsa da karakterin muzipliğini satırlara yansıtmada büyük bir başarı göstermiş, dolayısıyla da oldukça zevkli bir okuma deneyimi sunmuş. İlaveten konuyla uzaktan yakından ilgisi olmayan okurun bile anlayabileceği ve ilgileneceği teknik, bilimsel detaylarla renklendirmiş hikayesini. Sonuçta da ortaya "ülkemizde ve dünyada fırtınalar estiren" Marslı çıkmış. Kitabın sunduğu okuma deneyimini bir parça daha ilginç kılan durum ise Weir'ın profesyonel olarak ne astronomiyle ne de yazarlıkla ilgili bir geçmişinin olması. Weir, programcılık yapan ve hali hazırda yazılım mühendisi olarak çalışan bir inek (geek). Ancak kitapta işlediği bazı konular astronotlar tarafından "bu işi yapmayan birinin bilemeyeceği kadar sofistike" bulunmuş. Şuradan izleyebileceğiniz Adam Savage röportajında yazar bu durumun, uzayla ilgili tüm belgeselleri izlemesinin ve konuyu araştırmasının bir sonucu olduğunu söylüyor.

Malumunuz, günümüzde artık popülarite basında boy göstermekten, köşe yazılarında bahsedilmekten daha farklı bir anlam ifade ediyor: Sosyal medyada konuşulmak. Marslı da 2014 yılında Goodreads kullanıcıları tarafından yılın en iyi bilim-kurgu romanı seçilmiş. Bu konuda itirazım var: İtirazım, Marslı'nın gerçekten o kadar iyi olup olmadığı konusunda değil, bilim-kurgu romanı olup olmadığı konusunda. Evet, hikaye Mars'ta geçiyor, bilimsel bir arka plana sahip ancak bunlar bir eseri bilim-kurgu olarak nitelemek için yeterli midir? Başka bir deyişle içinde bilimsel bilgiler var diye lise fen bilgisi kitaplarımıza da bilim-kurgu eseri diyebilir miyiz? Bilim-kurgunun tanımında "kurgunun bugün olası olmayan bilim ve teknoloji unsurlarını da kullanarak oluşturulmasından" bahsedilir. Marslı'da kullanılan bilim teknoloji unsurları ise o kadar fütüristtik değil; pek çoğu hali hazırda kullanılan, birazı da prototip olarak tasarlanmış öğeler. Dolayısıyla işin "bilim" kısmında sıkıntı yok ancak "kurgu" kısmı, hikayenin kurgusunu bir kenara bırakacak olursak, o kadar da keskin değil. Dolayısıyla Marslı'ya "bilim-kurgu" demek pek doğru gelmiyor kulağa; "bilimsel macera" daha doğru bir tanımlama olacaktır sanıyorum ki... 

Goodreads'te yaptığım kısa bir gezintide kitabın en çok "derinlikten yoksun" bulunarak eleştirildiğini gördüm. Bu eleştirinin doğruluk payı yok değil; her şeyden önce kahramanımız Watney, Mars'ta mahsur kalmış bir astronottan çok ofis tuvaletinde kilitli kalmış bir insan gibi davranıyor. Herhangi bir umutsuzluk belirtisi göstermemesi, yalnız kalmak ve muhtemelen yalnız ölecek olmak konusunda bu kadar rahat bir ruh haline, sürekli espriler saçan bir üsluba sahip olması derinliği ve inandırıcılığı bir nebze yaralıyor ancak ufak bir araştırmayla yazarın "asosyal bilgisayar kurdu" olarak geçirdiği yaşamında, yarattığı kahramanla pek çok ortak noktasının olduğunu görmek ve hikayede sık sık Watney'nin optimist bir yapısının olduğu vurgusu bir nebze olsun bu eksikliği örtbas edebiliyor. Öte yandan yazarın asosyal yaşamı hakkında bilgi sahibi olmak kitaptaki yan karakterlerin hepsinin tek tip, klişe ve derinlikten yoksun olmasının da sebebini açıklıyor ki bu durumun örtbas edilebilecek bir yanı yok. Eleştirilerde katılmadığım noktayı ise yazının girişinde kullandığım cümleyle özetleyebilirim: Hayır, ne bekliyoruz ki? 

Marslı'nın "insanlığın mutlak yalnızlığı üzerine bir metafor" olmak gibi bir iddiası vardı da ben mi kaçırdım? Açık konuşayım; Watney daha gerçekçi bir karakter olsaydı, günlüğünde yalnızlığının derinliklerinde kayboluşunu anlatsaydı eminim kitap bu kadar eğlenceli olmazdı. Karakterler daha çeşitli, daha derinlikli ve gelişime açık yaratılsaydı daha iyi bir kitap olabilirdi belki ama tekrar ediyorum, kesinlikle daha eğlenceli olmazdı. Dolayısıyla kitabın bize vadettiğinden daha farklı bir okuma deneyimi sunmuyor oluşu, bu eleştirileri acımasız, daha doğrusu gereksiz bulmama neden oluyor. Evet; kitabın eksiklikleri bunlar ancak bunlara eleştiri olarak değil, en fazla birer tespit olarak katılabiliyorum. 

Böylesi bir popülerliği kaçırmak istemeyen Hollywood anında kolları sıvayıp kitabı sinemaya uyarladı bile. Mark Watney rolünde Matt Damon'ı izleyeceğimiz Riddley Scott'ın yönettiği film ekimde vizyona girecek. Ayrıca fragmanlardan anladığım kadarıyla "edebiyatta derinlik bulamazsa ölecek" hastalığından muzdarip olanlar için iyi de bir haberim var; film uyarlamasında konu biraz daha derinlikli ele alınıyor gibi gözüküyor. Dolayısıyla iyi ancak kitabı kadar eğlenceli olmayan bir film bizi bekliyor diyebilirim. Kitabı benim gibi seven okurlara ise kitaptan aldıkları aynı zevki almayı beklemeden, hikayesini bilmedikleri bir film izliyormuş gibi değerlendirmelerini tavsiye ederim. Film gerçekten leziz gözüküyor zira... (Türkçe altyazılı fragman için böyle buyurun.)

Netice olarak Marslı ziyadesiyle eğlenceli bir kitap ve Murathan Mungan'ın söylediği gibi: "Kitap okumak ilkin bir haz işidir ve polisiye Marslı'yı okumak bana haz verdi."

Marslı, Andy Weir - İthaki Yayınları, 416 s.

Pek yakında... Ya da başka bir deyişle; dönüyorum!

Efendim şöyle internette dolanırken benim bir blog'um olduğu ve kendisini çok fena boşladığım geldi aklıma... (Hiç aklımdan çıkmıyordu da bir türlü fırsat olmadı diyelim.) Şaka maka nereden baksan 7 ay olmuş yazmayalı... Gemiydi mezuniyetti derken hemen ardından hayatın tutup "sen planlar yapmaya devam et, ben bildiğimi okurum" diyerek beni hiç aklıma dahi gelmeyecek durumlara sokmasıyla beraber az okuyup hiç yaz(a)mayan büyük kalabalığa katılmış bulundum. Daha açık ifade etmek gerekirse -affedersiniz ama- köpek gibi çalışıyorum efendim, ondandır buraları boş bırakmam. 

Şöyle özetleyeyim; yaptığım kaba hesaba göre (oturup saydım demek istiyorum) 1 Nisan'dan beri sadece 16 günümü İstanbul'da, evimin olduğu şehirde geçirmişim. Devamı Bursa, İzmir, Denizli, Gaziantep, Adana ve Mersin'de mekik dokuyarak, otellerde yaşayarak ve çok çalışarak geçmiş. Şikayet ettiğim sanılmasın, durumumu anlatıyorum sadece. Velhasıl estiler, "haydi yeniden başlayalım bakalım" dedim ben de. Bir de buraya not düşeyim, kendime vazife olsun ilk fırsatta yazmak diye, bir merhaba diyeyim istedim. 

En son nerede kalmıştık? Hah, şurada Tiffany'de Kahvaltı'yı yazmışım, ondan sonra okuduğum ama önce yazdığım Ağaçkakan burada, Yine aynı şekilde Akdeniz'in yazısı burada, Turnalar Sıcak İklimlere Göçüyordu burada ve Biçem Alıştırmaları yazısı da burada. Ayrıca Yalnızlar Mektebi'nin fantastik edebiyat temalı on ikinci sayısında biricik Sevin Okyay'la çok keyifli bir söyleşi gerçekleştirmiştik, kaçıranlar dergiye nereden ulaşabileceklerini buradan öğrenebilirler.  

Yazmaya ara vereli okuduklarım karışık sırayla şu şekilde oldu: Yüzüklerin Efendisi'ni okudum nihayet, başına bir de yeniden Hobbit okuması ekledim. Tutup da hakkında bir bütün yazı yazacak değilim ama Tolkien'a hayran olmamak elde değil gerçekten. 

Sonra Alper Canıgüz kitaplarını bitirdim; Tatlı Rüyalar, Babalar ve Rencide Ruhlar, Gizliajans ve Cehennem Çiçeği. Bilahare haklarında detaylı yazma niyetim olsa da kısaca ziyadesiyle keyifli kitaplardı diyebilirim.

Mahir Ünsal Eriş'in ikinci kitabı Olduğu Kadar Güzeldik de okunanlar arasında; şurada hakkında atıp tuttuğum Bangır Bangır Ferdi Çalıyordu Evde ile kardeş kitap gibi bunlar, sadece kapak tasarımlarıyla değil elbette, içeriğiyle de benzeyen kitaplar. Eriş'in tarzını sevenlerin seveceği, sevmeyenlerin sevmeyeceği bir kitap yani; pek farklı bir şey yok... Ben sevdim, şöyle diyeyim; yazarın meyve suyu kapaklı Dünya Bu Kadar'ı da okunacaklar arasında.

Kraliçemiz Ursula K. LeGuin'in Yerdeniz serisine başladım. Yerdeniz Büyücüsü, Atuan Mezarları ve En Uzak Sahil bitti, serinin dördüncü kitabı Tehanu'da tıkandım kaldım. Bir ara döneceğimi umuyorum ama bu sıralar ağır okumalar yapacak halim yok ne yazık ki... O yüzden elime yeniden ne zaman alırım hiç bilmiyorum. Ağır okuma dediğime bakmayın, alabildiğine keyifli, zengin kitaplar her biri ancak LeGuin'in, şurada bahsettiğim Mülksüzler'inde olduğu gibi, anlatısının sağlamlığını desteklediği enteresan bir dili var. Hem akıcı hem yorucu; hem basit hem karmaşık... Dolayısıyla bu aralar tercihimi daha sürükleyici kitaplardan yana kullanıyorum diyelim. 

Bunlar dışında tam bir facia olarak niteleyebileceğim çok sevdiğim Atilla Atalay'dan Uyuyamadığım'ı okudum bir ara ama hiç değinmeden dönem mizahı kendi döneminde kalmaya mahkum deyip geçiyorum. 

Bir de Barış Bıçakçı'dan Sinek Isırıklarının Müellifi'ni okudum ki kocaman bir "öööf" de onun için gelsin. Sevenleri saygısızlık olarak görmesin lütfen ama bu kadar sinameki, sıkıcı ve -bence- zorlama bir karakterle bu kadar bayık bir hiçbir şey anlatmama durumu nasıl sevildi anlayamadım. Belki ben yanlış zamanda okumuşumdur. Yine de vasat bir modern çağ Turgut Özben'i yaratma çabasından öteye geçemediğini söylemeye devam edeceğim. Hakkını yemek olmaz; Bıçakçı'nın dili özgün ve kaliteli ancak anlatımı, karakterleri ve "hikayesi" kof. Bir ara yazarın Bizim Büyük Çaresizliğimiz'ine de bir şans veririm mutlaka ama yakın bir zamanda değil. 

Son olarak ise -ülkemizde ve dünyada fırtınalar koparan- Andy Weir imzalı Marslı'yı okudum. Hah işte, hakkında iki kelam edilecek kitap diye buna derim! Şaka yapıyorum tabii, hakkında yazacağım ilk kitap o olsa da bir değer ölçütü değil bu durum yani... Şimdi de elimde Harper Lee'den Bülbülü Öldürmek var ve bitmesin diye azar azar okumaya çalışıyorum.

Velhasıl hal böyleyken böyle... Ülke yokuş aşağı freni boşalmış bir kamyon gibi gidedursun, kişisel çabalarımız en fazla yüz yıllık bir zaman diliminde anlamlanmaya çalışırken dünya dönüyor, siz ne derseniz deyin. İnsanlar arası iletişimin giderek azaldığı iletişim çağımızdahahaha... Şaka şaka, çok ciddiye almayın hayatı, valla bak!