Baba ve Piç - Elif Şafak

Bu açıdan bakınca, yağmur da hüzün gibi bir şey galiba: İlk başta, aman bana ilişmesin diye didinir sakınırsın, emniyetli ve kuru kalmak için elinden geleni yaparsın, ama baktın ki olmuyor, baktın ki yağıyor üzerine dört bir koldan, gark olursun ta dibine kadar ve bir kez bu kadar battın mı içine, ha bir damla eksik ha bir damla fazla ne fark eder. Yağmur da hüzün gibi bir şey, yakalandın mı bir kez, azı çoğu yok artık.

Ah, ah... Bu da mı olacaktı sevgili blog okuyucuları? Benim ağzımdan Elif Şafak hakkında olumlu cümleler de mi okuyacaktınız? Elif Şafak'tan artık sadece kişisel olarak mı nefret edebileceğim yani ben? Edebiyatına şöyle gönül rahatlığıyla dil uzatamayacak mıyım? Her neyse lafı uzatmayayım, yavaştan giriş yapayım konuya...

Efendim muhtemelen malumunuz, bendeniz Elif Şafak hanımefendiden pek hazzetmeyen okurlardanım: Son dönem ürünlerini -eser demeye dilim varmıyor artık- adeta bir yeni popçu havasında tanıttığı için kendisini sadece popüler olmak için yazan, edebiyatı bütünüyle ticari bir amaç uğruna kullanan bir yazar olarak görüyorum; sık sık adının karıştığı intihal iddialarına da artık bir nebze olsun şaşırmıyorum. Siyasi konulardaki politik ve hatta yaltakçı tavrı da cabası... Ancak iş kendisinin edebiyatına geldiğinde, Aşk isimli kitabına şöyle bir göz atmam ve bir kaç makalesini okumam dışında hiçbir tanışıklığımız olmadığından mütevellit ağzımı kapatır(d)ım. Okumadığı bir yazarın kalemi hakkında atıp tutacak kadar kendini bilmez değilim çok şükür. İşbu sebeple tüm önyargılarımdan sıyrılıp, sadece okuduğum materyale odaklanarak ve yazarını unutarak okudum Baba ve Piç'i. Önyargılarımdan sıyrıldım dediğime bakmayın tabi, içten içe hafif bir huysuzluk yok değildi; hatta bu durum sanırım beklentilerimi oldukça düşürmeme vesile oldu ki şaşırtıcı bir şekilde oldukça beğendim kitabı.

Baba ve Piç tam anlamıyla aşure gibi bir kitap. Konunun ana hatlarını Türk ve Ermeni asıllı iki aile üzerinden bu iki milletin yüz yıllık geçmişinin incelenmesi oluştursa da aile dinamikleri, birey özgürlüğü, varoluş felsefesi, Türkiye'de kadın olmak ve benzeri konular da zaman zaman ele alınmış. Tüm bu konu kalabalığının yanı sıra Şafak'ın entelektüel birikimini okurun gözüne sokma çabasıyla müzikten resme, heykelden tiyatroya pek çok konuda olay akışının anına uygun betimlemeler, benzetmeler ve anlatımlar yapması bu aşure kalabalık ve karışıklığını oldukça pekiştirmiş. Aşurenin hikayede görece önemli bir yere sahip olması ve kitaptaki bölüm isimlerinin aşure malzemelerinden oluşması da bu benzetmeyi yapmamda bir etmen elbette. Kurgu ve olay örgüsü açısından yeni ufuklar, engin denizler sunmasa da vasatın üstünde bir iş çıkarttığı söylenebilir Elif Şafak'ın. Zorlama tesadüfler ve zorlama sürprizler gerçekçiliğin kaybına yol açmış, etkileyici bir final yapma çabası da oluşturulan gerçekçi dünyayı oldukça hasara uğratmış.

"Tüm bu saydıklarına rağmen hala neyini beğendiğini söylüyorsun bu kitabın?" diye soracak olursanız cevabım geriye elde kalan tek unsur olacaktır; dili. Şafak, öyle etkileyici bir dil kullanmış ki kitapta, az sonra değineceğim üzere esasında bir çeviri olmasına rağmen, akıcılığını yitirmeden edebi bir çizgi tutturmayı başarmış. Basite kaçmadan akıcı bir üslup oluşturmanın oldukça zor bir başarı olduğunu düşünüyorum. Bu sebeple her türlü olumsuzluğa rağmen beğendiğim bir kitap olarak değerlendirebilirim Baba ve Piç'i.

Şafak hanımefendi, niyeyse, kitabı İngilizce olarak kaleme almış. Daha sonra Aslı Biçen tarafından Türkçeleştirilmiş eser. Metne son hali yazar ve çevirmenin ortak çalışmasıyla verilmiş. Bu durum okumayanlar için kitabın sürprizini bozmak istemediğimden detaylara giremeyeceğim bir şekilde kurgu açısından esaslı bir handikap oluşturuyor esasen, bunun yanı sıra nadiren de olsa kimi ayrıntılar göze batmıyor değil ancak buna rağmen bir okur olarak kitabın dilinden oldukça memnun kaldığımı tekrarlıyorum. Söylediğim gibi, beklentilerimi fazlasıyla düşürmüş olmam da bu duruma etki etmiş olabilir.

Kitabın içeriğini bir kenara bırakırsak, Elif Şafak kitabın yayımlandığı 2006 yılında TCK 301'den yargılanmış. Böyle bir maddenin yersizliği ve işgüzar hukukçular tarafında fazlasıyla suistimal edilişi gerçeği bir kenara, Baba ve Piç'de iddia edildiği gibi herhangi bir hakaret mevzu bahis değil aslında. Dava için başsavcılığa verilen dilekçedeki cümleler bariz bir art niyetle, cımbızla seçilmiş; hem Türk hem Ermeni cephesi açısından konuyu anlatmaya çalışan Şafak'ın, diasporada yetişen Ermeniler'in bakış açısını anlatmak için karakterlerinin ağzından yazdığı cümleler hakaret unsuru sayılarak dava açılmış. Dünyada da büyük yankı uyandıran dava yine aynı yıl beraat ile sonuçlanmış, daha fazla yoruma gerek yok diye düşünüyorum.

Son olarak benim de okumuş olduğum Metis Yayınları baskısının yarılmış bir narı gösteren kapağından söz etmek istiyorum: Öncelikle nar bereketi temsil eden müşterek bir simge olarak hem Türk hem de Ermeni kültüründe önemli bir yere sahip. Bereket, bir şekilde doğurganlıkla da alakalı olduğu için kapaktaki fotoğraf kaçınılmaz olarak vajinayı akla getiriyor. Bunun yanı sıra kitabın bir yerinde Osmanlı, çok kültürlülüğüne atıfla, yarılmış ve tüm taneleri ortalığa dağılmış bir nara benzetiliyor. Farklı etnik grupları içinde barındıran bir yapı ve zaman içerisinde bu etnik grupların birbirlerinden ayrı düşmüş olmasından yola çıkılırsa kapaktaki nar tanelerinin henüz dağılmamış olması, hala müşterek bir uzlaşma noktası bulunabileceği yönünde bir mesaj da içeriyor. Velhasıl kelam sade ama etkileyici bir kapağa sahip bu eski basım: Hem estetik hem de kitabın temel noktalarıyla kusursuzca uyuşuyor. Doğan Kitap'ın sonraki basımlarında bu başarı maalesef bulunmuyor.

Sonuçta tek kitapla bu çıkarımı yapmak ne derece doğru olur bilemiyorum ancak zevkine ve fikrine güvendiğim pek çok okurun da bu konuda hemfikir olduğunu göz önüne alırsak; Elif Şafak, son dönem işleri görmezden gelindiğinde kariyerine başarılı bir edebiyatçı olarak başlamış sonrasında kapitalizmin daha doğrusu paranın cazibesine yenik düşerek popüler kültür ögesi olmayı amaç edinmiş ve başarmış bir yazar olarak karşımıza çıkıyor.

Baba ve Piç - Elif Şafak, Metis Yayınları - 376 s.